Co-design Taal en Laaggeletterdheid

Taal is communicatie. Gesproken en geschreven taal. Meer dan 2 miljoen volwassenen – de cijfers fluctueren tussen 2,1 en 2,5 miljoen - in ons land hebben moeite met lezen en schrijven. Vaak beschikken zij ook over weinig digitale vaardigheden. De VNG heeft tijdens de Dutch Design Week 2019 de ambitie om over het thema Taal en Laaggeletterdheid vrijmoedig te spreken en openhartig te luisteren. Doel: ervoor zorgen dat we het komend jaar nauwer samen op kunnen trekken in een systemische, preventieve maar ook inclusieve aanpak.

Ambassade Taal en Laaggeletterdheid

Co-design sessie

Verschillende professionals en designers zijn samen aan de slag gegaan met vraagstukken rondom taal en laaggeletterdheid. Hoe kunnen we onze samenleving beter inrichten op laaggeletterden? Het initiatief komt van de VNG; daar denkt men al langer na over een aanpak om laaggeletterdheid uit de taboesfeer te halen. Dit zorgt immers niet alleen voor persoonlijk leed (schaamte, isolement), maar ook voor maatschappelijke schade.

Doel is om vernieuwende ideeën op te halen voor het doorbreken van het taboe rondom laaggeletterdheid, het verbeteren van de werving en het verbeteren van de toegankelijkheid van systemen in Nederland zoals het kiessysteem. Vertrekpunt is een aantal pitches van professionals die op verschillende manieren te maken hebben met laaggeletterden.

Pitches

Toekomstonderzoeker Rudy van Belkom stelt dat 50 procent van de Nederlanders ontevreden is over het politieke systeem; met name over de representatie in de politiek.

Daarom is hij in 2015 begonnen met het ontwikkelen van een nieuw kiesstelsel. Hij stelt voor om per thema te stemmen. Het probleem is echter dat stemmen erg tekstueel is ingericht (denk aan de Kieswijzer). De grote groep laaggeletterden bereik je niet. Dus hoe democratisch is het stemproces? De vraag is: hoe kunnen we het stemproces toegankelijker maken voor anders geletterden?

Adrian Duikers (stichting ABC) stelt Ria voor. Ria was laaggeletterd. Ze dacht dat ze de enige was in Europa die niet kon lezen en schrijven. Dus schaamde ze zich. Zelfs haar vriendinnen wisten het niet. Dit maakte haar heel eenzaam. Ze kwam er pas achter dat ze niet alleen was toen ze via de huisarts bij het volwassenenonderwijs terecht kwam.

De vraag is: hoe kunnen we ervoor zorgen dat we het taboe van laaggeletterdheid weghalen? Hoe kunnen we voorkomen dat anderhalf miljoen Nederlanders niet eenzaam zijn, maar ook onderdeel zijn van onze maatschappij?

De derde pitch gaan over het vindbaar en bereikbaar maken van de doelgroep en deze vervolgens te motiveren met hun laaggeletterdheid aan de slag te gaan. Er zijn 3 strategieën uitgeprobeerd om de doelgroep te vinden; via vindplaatsen (huisarts, bijstand loketten enz.); rechtstreeks via het aanbod met aansprekend promotiemateriaal; via laaggeletterden die als ambassadeur worden ingezet.

De deelnemers zijn aan de slag gegaan met de vraagstukken, te beginnen met reframing the question: draai de vraag om en stel de vraag achter de vraag, denk out of the box en als een designer.

Olympische gedachte

De groep die aan de slag is gegaan met het toegankelijker maken van het kiesstelsel heeft het gezocht in positieve rituelen. Zoals bij de Olympische spelen. Het begint bij het kiezen van de locatie: de verkiezingshoofdstad. Dan het stemmen zelf, in mobiele stemlokalen. En de afsluiting: je kunt een lintje verdienen als je gestemd hebt. De afsluiting wordt ook gevierd. De vlam wordt gedoofd, maar de partijvuren blijven branden. Het achterliggende idee is dat er veel meer trots moet komen bij het stemmen. En dat iedereen, niet alleen laaggeletterden, een drempel over moet. Koningsdag bijvoorbeeld wordt uitbundig gevierd, waarom gebeurd dit niet tijdens de verkiezingen?

Zelfvertrouwen in plaats van schaamte

Het grootste inzicht voor de deelnemers die aan de gang gingen met het probleem rond bereikbaarheid en taboe, is dat laaggeletterdheid een communicatieprobleem is. De doelgroep is in 4 verschillende leeftijdscategorieën ingedeeld en per categorie is gekeken wat de behoeftes en communicatietechnieken van deze leeftijdscategorie zijn.

Het idee is om de communicatie te verpakken in een soort algoritme die oppikt wat voor communicatie wordt gebruikt door de burger en dit vertaalt naar de taal van de overheid. Zo kan iedereen op zijn eigen manier communiceren en kan de overheid ze toch bereiken.

Daarnaast is het weghalen van de schaamte belangrijk. Hierbij moet vooral de nadruk worden gelegd op zelfvertrouwen. Wat je kan en wat wil je leren, moet de insteek zijn, niet 'jij bent laaggeletterd'.

Winst

Het resultaat van een middag 'denken vanuit designerperspectief' is verfrissend. De nieuwbakken vormgevers hebben ervaren hoe het is om op een hele andere manier naar maatschappelijke problematiek te kijken. Uiteraard los je zo'n enorm vraagstuk niet in één middagje op. Wel is er veel meer inzicht in en duidelijkheid over de problematiek rond laaggeletterdheid. Dat is sowieso al winst!