We hebben andere antwoorden nodig
Burgemeester John Jorritsma van Eindhoven opent de miniconferentie van de Embassy of Safety door de spiegelkas, het huis van de ambassade tijdens DWW, als metafoor voor de werkelijkheid te nemen. "Transparantie en spiegelen. Oftewel: doen we de goede dingen en doen we die dingen goed?
Miniconferentie safety
"Ondermijning is ingewikkeld", vervolgt Jorritsma. "Eindhoven bijvoorbeeld, is een aantrekkelijke regio voor ondernemers en daarmee meteen ook voor criminelen. En als overheid zijn we niet ondernemend genoeg. We organiseren commissie op commissie, maar lopen daarmee constant achter de feiten aan. Dat moet anders. Kunnen designers daarbij helpen? Met hun andere, onorthodoxe blik. En kunnen burgers er een rol in spelen? Veiligheid is niet alleen een recht, maar we hebben ook de plicht om daar samen aan te werken."
Samen fiksen
Volgens Tanja Jadnanansing, stadsdeelvoorzitter van Amsterdam Zuidoost, begint praten over veiligheid bij de mensen leren kennen. "In de media wordt vaak negatief geschreven over de mensen hier. Toen ik drie dagen stadsdeelvoorzitter was zei een jongetje tegen mij: 'Kunt u ervoor zorgen dat mensen mij niet meer arm noemen? Mijn ouders hebben weinig geld, maar dat maakt mij niet arm. Ik ben rijk aan talent.' Een enorme diversiteit aan mensen heeft hier z'n koffer met hoop uitgestald. De meesten hebben hun kansen gepakt, anderen hebben hun ondernemerschap omgezet in mindere daden. Veiligheidsproblemen gaan we alleen oplossen als we daadwerkelijk de mensen erbij betrekken. Ons volledige stadsbestuur gaat elke dag minstens twee uur naar buiten, op de fiets. Waar is uw chauffeur, vragen ze dan. Ze vinden dat je pas succesvol bent als je een dikke auto hebt. Wat betekent dat? Materie staat hoog op de verlanglijst. Kun je dat iemand kwalijk nemen? Daar ga ik niet over. Wel over de duiding en eraan werken. Er komen hier auto's langs met mannen die zeggen: wil je bijverdienen, rij dan even naar de Zuidas. Je weet dat die jongeren dat doen, maar waarom? Niet alleen om uit armoede te komen. Dat gesprek wordt weinig gevoerd.
Moeders hier verzamelen zich en staan op. Bijvoorbeeld met de Zuidoost Safety Movement (zsm). Daar worden taboes bespreekbaar gemaakt; over snitchen, over vertrouwen in de politie. We moeten het samen fiksen. Daar zit 't in, niet in dikke beleidsrapporten. Neem deze conferentie: ook dit is een academisch gesprek. Er wordt niks opgelost want we verzuimen om bij dit soort gesprekken deze mensen uit te nodigen. Ik vind het wel mooi om creatieven mee te laten denken. Het een is niet beter dan het ander, maar anders is wel anders en kan daarom andere oplossingen brengen."
Geen zicht, geen greep
Dat we andere antwoorden nodig hebben, is ook de overtuiging van Hans Boutellier, wetenschappelijk directeur van het Verwey-Jonker Instituut. "De aangiftecriminaliteit daalt al vele jaren. Maar er is wel een ander type criminaliteit ontstaan, met andere veiligheidsproblemen. We hebben bijvoorbeeld te maken met polarisatie en radicalisering; dat zie je niet direct terug in de cijfers, maar de wijkpolitie er druk mee. Ook een relatief nieuwe vorm is digitale criminaliteit zoals fraude. Ook dat zie je niet terug in die cijfers, want banken vergoeden dat veelal. Die nieuwe digitale werkelijkheid hebben we nog niet goed gereguleerd. Wat is de rol van politie, van handhaving en opsporing? En dan is er de ondermijnende criminaliteit. Waar komt dat vandaag, wat zegt dat over onze samenleving? Het is minder slachtoffergericht, minder zichtbaar, maar ontwrichtend voor de bestaande systemen. Hidden impact crime noemen we het ook wel: we hebben er geen zicht en weinig greep op. Er zijn nieuwe gelegenheidsstructuren die we nog niet goed kennen. We weten dat Nederland een geweldige infrastructuur heeft voor handel, dus ook voor een omvangrijke drugsindustrie. En dat er een mismatch zit tussen wetgeving, handhaving en naleving. Maar het gaat vooral over systeemontwrichting. Dus moeten we naar organisaties kijken. Naar banken bijvoorbeeld: hoe gaan die om met witwassen? Maar ook naar de mensen. Naar die kwetsbare jongens in buurten met weinig perspectief. Het gaat om systeemvernieuwing, om het vormgeven van de samenleving. Hoe kunnen we het systeem zo versterken en verbeteren dat we een veerkrachtige maatschappij worden? Natuurlijk moeten opsporen en handhaven op orde zijn, maar we hebben ook een nieuw politiek-moreel offensief nodig. Kansarme buren hebben een sociaal perspectief nodig waardoor ze weerbaar worden. En vooral moet er een maatschappelijk debat komen over het drugsbeleid. Een breed debat, vergelijkbaar met de klimaattafels. Met alle partijen erbij. We moeten morele helderheid creëren over waar we naartoe willen, want het huidige beleid is failliet. En als we constateren dat de condities die ondermijning mogelijk maken in de systemen zitten, komen we er niet meer binnen met traditionele middelen. Dan moeten we de ontwrichting van het systeem aanpakken met ontwerp van het systeem. Daar kunnen designers meerwaarde brengen."
Honderdduizend kleine dingen
Social design heeft al z'n waarde bewezen bij het terugdringen van het geweld in het uitgaangsgebied Kings Cross in Sydney. De Frame innovation methodiek van Kees Dorst, Design aan de University of Technology Sydney, een combinatie van analyse en design is verantwoordelijk voor dat succes. Dorst: "Waarom ineens ontwerpen? Omdat we te maken hebben met een hele open, dynamische, complexe en fluïde context. Ga je aan een ding sleutelen dan gaat alles bewegen. Wil je in zo'n open maatschappij wat veranderen dan zul je als organisatie ook open moeten zijn. Organisaties hebben juist de neiging om statisch te worden als er problemen zijn en de controle te houden, maar die controle is er niet. De kernvraag is: hoe ga je met complexiteit om? Vergeet het idee van de oplossing. Probeer goed interventies te creëren waardoor het hele systeem in een betere staat komt. Het is ook nooit klaar. We moeten niet denken in projectjes, maar in een lang programma, want het hele systeem is aan het verschuiven. Systeemverandering is het alledaagse veranderen. Honderdduizend kleine dingen die allemaal samen een nieuwe werkelijkheid maken.
Hoe doe je dat op een andere manier? Dat zijn ontwerpvragen. We zoeken nieuwe middelen, nieuwe manieren van samenwerken. De overheid zal het ook anders moeten doen. Met minder structuur en externe drivers, maar veel meer vanuit intrinsieke motivatie. Want intrinsieke motivatie, dat hebben de criminelen ook. Verleid ze daarmee naar ander gedrag. Jazeker, dat is moeilijk. Maar het goede nieuws is: we hebben geen keus."
