Polarisatie en complottheorieën zijn van alle tijden. Wat doen we eraan? Laten we als gemeenten, samen met de andere serieuze instituties in Nederland, spreekwoordelijk ten strijde trekken.
Kent u het verhaal van Jantje van Leiden, de man die in de 16e eeuw een christelijke staat leidde in de Duitse plaats Münster? Ik hoorde er laatst over in een podcast en vroeg mij af waarom dit soort verhalen nooit zijn behandeld in mijn geschiedenisles op school. Dan had ik dat vak een stuk leuker gevonden! In dit verhaal van een 16e-eeuwse geloofsfanaticus herken ik bovendien een parallel met onze tijd, waarin fake news en complottheorieën zich als een lopend vuurtje door de samenleving verspreiden.
Eerst, in het kort, over die Jantje van Leiden. Hij heette in feite Jan Beukels en was een prediker en kleermaker uit Zevenhoven. Hij belandde in Münster als volgeling van Jan Matthijs, die de bisschop uit Münster had verjaagd en er een bastion van Wederdopers had gevestigd, een nieuwe christelijke stroming. Toen Matthijs om het leven kwam in een onbesuisde actie tegen het leger van de bisschop, volgde Jantje van Leiden hem op. Hij maakte van Münster een theocratische staat, riep de tien geboden uit als enige wet en voerde polygamie in. Hijzelf zou naar verluidt 17 echtgenotes hebben gehad. Na twee jaar heroverde de bisschop de stad en was het bewind van Jantje van Leiden ten einde. Hij werd geëxecuteerd.
Wat heeft dit tragische verhaal met onze tijd te maken? Door de uitvinding van de drukpers konden predikers zoals Jantje van Leiden en Jan Matthijs hun boodschap verspreiden op een manier die daarvoor niet mogelijk was. Als je het zo bekijkt, dan was de drukpers voor de 16e eeuw wat social media zijn in onze eeuw.
Nieuwe technologie, zoals toen de drukpers en nu social media, zorgt ervoor dat kennis democratiseert: iedereen krijgt er toegang toe. Tegelijkertijd zie je allerlei uitwassen als gevolg van die gemakkelijke verspreiding van informatie, zoals complottheorieën en polarisatie. Uiteindelijk hebben mensen een manier gevonden om met de nadelige gevolgen van de drukpers om te gaan. Dat moet ons ook lukken met de negatieve effecten van social media.
Overigens: over Jantje van Leiden gaat het gerucht dat hij één van zijn zeventien echtgenotes eigenhandig heeft onthoofd toen ze hem wilde verlaten. Dat verhaal is waarschijnlijk niet waar (dat van die zeventien echtgenotes wel), maar door de overwinnaar de wereld in geholpen. Fake news uit de zestiende eeuw.
We moeten zien te voorkomen dat de samenleving door polarisatie uit elkaar wordt getrokken. Ik zie daar een rol voor de overheid als geheel en voor gemeenten in het bijzonder. Als overheid moeten we iedereen serieus nemen, ook mensen die complottheorieën aanhangen. Want er kunnen legitieme sentimenten achter zitten, kennelijk voelen deze mensen zich niet gehoord. Aan de andere kant is het belangrijk dat de instituties die we hebben, elkaar steunen en samen een duidelijk verhaal naar buiten brengen. En dat zij samen scherper optreden tegen de echte onzin die op social media wordt verkondigd.
Ook gemeenten hebben te maken met de uitwassen van social media. De gemeente is immers de wereld in het klein, dus ook wij moeten het gesprek blijven voeren met al onze inwoners en tegelijkertijd werken aan het vertrouwen in instituties. Omdat de grootste schreeuwers de meeste aandacht krijgen, lijkt het soms alsof dat vertrouwen er niet is. Maar de overgrote meerderheid van de mensen heeft dat vertrouwen wel. Ik vind het belangrijk dat we dat meer laten zien. Kijk naar de coronamaatregelen: de meeste mensen houden zich daaraan. Dat kunnen wij als gemeenten laten zien.
We leven in een aandachtseconomie, dat is waar social media op drijven. Ik denk dat wij meer ons best kunnen doen om aandacht te vragen voor wat wel goed gaat. Zodat het scheve beeld dat door social media ontstaat wordt rechtgetrokken. De meeste mensen geloven namelijk niet in complottheorieën. We hebben ondanks de toegenomen polarisatie een samenleving die goed functioneert. Dat mogen we, ook op het niveau van de gemeente, meer laten zien. Laten we ons daar niet met een Jantje van Leiden vanaf maken!
De gemeentesecretaris van de Plus 1-gemeente
