Het persoonsgebonden budget (PGB) wordt vaak in één adem genoemd met negatieve bijvoeglijke naamwoorden als 'lastig', 'hoofdpijndossier', 'fraude'. Niet alleen bij de gemeenten (verantwoordelijk voor de kwaliteit van PGB-zorg), maar bij alle betrokken partijen. Jammer, want het PGB is voor veel inwoners de mogelijkheid om eigen gespecialiseerde zorg in te kopen. En juist daarom is het belangrijk dat fraude wordt voorkomen. VNG Naleving, VNG Realisatie en gemeente Hengelo organiseerden een vierdaagse pressure cooker (coronaproof!) waarin is gewerkt aan een sterker dienstverleningsconcept rond het verstrekken van PGB's. Tijdens de pressure cooker zijn oplossingen bedacht om fraude met het persoonsgebonden budget te voorkomen en de dienstverlening aan budgethouders te verbeteren.

Door: Quita Hendrison

25 jaar PGB: de volgende stappen

Dit jaar, om precies te zijn afgelopen 1 juli, bestaat het PGB 25 jaar! Reden voor feest? Zeker wel, want het geeft 120.000 mensen (in dit verband budgethouders genoemd) de mogelijkheid om hun eigen zorg te regelen. Maar een kwart eeuw persoonsgebonden budget kent ook z'n strubbelingen. Dat ligt grotendeels in de manier waarop het is opgetuigd: een PGB-administratie voeren wordt als ingewikkeld en tijdrovend ervaren, het ICT-systeem van de SVB paste niet goed op het proces en maakte het duur in de uitvoering. Ook haalde het PGB nogal eens de pers met berichten over fraude. Tijd voor de volgende fase, en daar is men in en met gemeenten druk mee aan de slag. Door de dienstverlening anders in te richten en met invoering van een nieuw systeem, PGB2.0. Daarmee wordt invulling gegeven aan de doelstelling die verantwoordelijk minister Hugo de Jonge aan het begin van deze kabinetsperiode stelde: het persoonsgebonden budget toekomstbestendig maken!

Als vertrekpunt voor het ontwerpen van een betere dienstverlening is gekozen voor de Toezichtformule, een van de vijf Serviceformulesvan VNG Realisatie. De serviceformules zijn tools waarmee gemeenten hun dienstverleningsproces kunnen ontwikkelen. Vertrekpunt van de methode is het perspectief van de inwoners en ondernemers. "Het idee is dat we onze dienstverlening en bedrijfsvoering inrichten vanuit de klantbeleving," aldus Ingrid Hoogstrate, directeur VNG Naleving. "De processen die wij hebben bedacht zijn niet altijd logisch en komen vaak meer voort uit de systeeminrichting dan uit de behoefte van de klant. Dat maakt het heel ingewikkeld, zeker bij het PGB-traject waarbij je klant bent van de gemeente en van de zorgverlener. Daardoor ontstaan er gemakkelijk fouten en is de grens tussen fout en fraude niet altijd goed zichtbaar. Daarom moeten we de focus verleggen naar de voorkant in plaats van pas aan de achterkant constateren dat er fraude is gepleegd. Daar hebben we met de hele keten samen over nagedacht. De pressure cooker is daarvoor een perfecte methode, omdat je in korte tijd volgens een gestructureerde aanpak heel dedicated met alle betrokkenen aan een resultaat werkt."

Andere perspectieven

Hengelo was gastheer van de bijeenkomst. Junior strateeg Mayke ten Bos vertelt: "We wilden het breed opzetten, zodat de hele keten vertegenwoordigd was; met klanten, de belangenvereniging, fraudeonderzoekers, zorgaanbieders, verzekeraars en de SVB. VNG Realisatie heeft het programma opgezet, omdat zij ervaring hebben met de vorm van de pressure cooker. Die is heel gestructureerd. Op dag één onderzoek je het proces, op dag twee staan klanten en aanbieders centraal, op dag drie presenteer je mogelijke oplossingen en kies je de beste eruit, op dag vier worden de beste oplossingen gepresenteerd. Zo wordt je gedwongen om strak en doelgericht samen aan de slag te gaan. Waarbij je, omdat we eerst het proces in kaart hebben gebracht, per stap in dat proces een oplossing bedenkt: van de eerste oriëntatie van de zorgbehoefte tot en met het toezicht." De Toezichtformule vormde daarbij een richtsnoer voor het denken vanuit de klant en de ketenpartners in plaats van vanuit de gemeente. "Dat alleen al vond ik waardevol van met alle partijen bij elkaar zitten; dat je die andere perspectieven hoort," aldus Valerie Rings, Kwaliteitsadviseur Sociaal Domein in Hengelo. "Je kijkt over de hele keten heen en wordt gedwongen om op een andere stoel dan die van de gemeente te zitten. Nog een voordeel van zo'n gezamenlijke aanpak is dat je patronen herkent. Bijvoorbeeld vormen van fraude die je in je eigen gemeente heel weinig tegenkomt, maar die overal voor blijken te komen, waardoor een gezamenlijke aanpak nodig is. En het allermooiste van de pressure cooker is dat het echt snel gaat, je moét opleveren. Met elkaar."

Fraude of fout

Jacqueline Gomes is senior beleidsadviseur bij Per Saldo, de belangenvereniging van mensen met een persoonsgebonden budget. Ook zij was erbij. "Ik had er eerlijk gezegd van tevoren een hard hoofd in; zouden wij ons punt wel over de bühne krijgen? Vaak wordt gedacht dat Per Saldo het liefst ziet dat iedereen een PGB kan krijgen. Dat is niet juist want een PGB is niet voor iedereen geschikt. Wel willen we terug naar de bedoeling: het PGB is voor iedereen die een weloverwogen keuze maakt en over de vaardigheden beschikt, al dan niet met een betrouwbare of wettelijk vertegenwoordiger, om ermee te werken. Mijn ervaring is dat aan de kant van de gemeenten de nadruk ligt op toezicht aan de achterkant; als het al fout gegaan is. Overigens wordt fraude vaak in één adem genoemd met oneigenlijk gebruik en dat is niet per se hetzelfde. Er is berekend dat het bijvoorbeeld binnen de Wet langdurige zorg om 0,3 procent vastgestelde fraude gaat, terwijl er in allerlei stukken percentages van 5 tot 10 procent rondgaan. Die verrekening schuilt in het begrip fraude. Fraude is bewust handelen voor eigen financieel gewin, bij oneigenlijk gebruik is het vaak onbewust misgegaan. Omdat je de regels niet kent; wat overigens niet gek is, want een PGB-traject is complex met de vele verschillen tussen gemeenten en de steeds veranderende regels… je moet het maar kunnen. We moeten dus vooral investeren aan de inrichting aan de voorkant: voorlichting, de mogelijkheid voor cliëntondersteuning, en goede toerusting voor consulent en budgethouder. Gelukkig vonden we daar veel commitment voor, ook bij de kritische gemeenten. Er werd goed geluisterd naar onze inbreng. Hopelijk gaat het straks in de uitvoering ook goed. We kunnen het PGB immers niet afschaffen. Want het is een fantastisch middel, relatief goedkoop en effectief. Maar het moet wel op de juiste manier aan de juiste mensen worden verstrekt. En alle partijen willen hetzelfde: dat er zo min mogelijk fout gaat."

De PGB-thermometer

De uitkomsten van de pressure cooker hebben vorm gekregen in de PGB-thermometer (zie afbeelding). Met de PGB-thermometer wordt helder in welke fase je als gemeente stappen kunt zetten bij het voorkomen, signaleren en aanpakken van PGB-fraude. En vooral wat voor ondersteuning je per specifieke fase kunt inzetten. Voor het hele traject zijn negen oplossingen bedacht op basis van dezelfde vier vragen: Hoe gaat de fraudeur te werk? Wat is het probleem/oorzaak aan onze kant? Waardoor kan dit? Hoe gaan we dit oplossen? Wat is de kracht van deze oplossing?

Voorbeeld

Bij de fase 'Toekenning' is als oplossing 'Rust in de tent: zorgaanbieders zijn transparant en lid van een branchevereniging' bedacht. De uitwerking ziet er dan als volgt uit.

  1. Hoe gaat de fraudeur te werk?
    De fraudeur bedient zich van een keur aan afkeurenswaardige en frauduleuze activiteiten en doet zijn best om onder de radar te blijven.
  2. Wat is het probleem / oorzaak aan onze kant? Waardoor kan dit?
    Gemeente heeft weinig instrumenten om de aanbieder te screenen op frauduleuze intenties en gedragingen. Gemeente kan aanbieder moeilijk bij voorbaat uitsluiten.
  3. Hoe gaan we dit oplossen?
    PGB kent een professioneel en een informeel tarief. In de gemeentelijke verordening nemen we op dat lidmaatschap van een erkende branchevereniging voorwaarde is om gezien te worden als professionele organisatie, en in aanmerking te komen voor het formele/professionele PGB-tarief. Geen lid = niet professioneel = informeel tarief (lager budget).
  4. Wat is de kracht van deze oplossing?
    Kwaliteitseisen en gedragscode worden bewaakt door erkende brancheverenigingen. Gemeente kunnen eisen stellen aan die erkenning. Gemakkelijk en snel in te voeren.