De dreiging die constant boven je hoofd hangt, niet meer weten hoe je het op moet lossen, vanwege de stress dan maar de kop in 't zand steken ... voor veel mensen met schulden een herkenbare situatie. Dat moet anders kunnen. Bijvoorbeeld met de Rode Knop.

Door: Quita Hendrison

Marjolein Boonstra is opgavemanager innovatie bij het CJIB. Ze ziet een duidelijke tendens: "Politiek en samenleving zeggen: houd rekening met de persoonlijke context van mensen met schulden. Dat is voor het CJIB een relevant geluid, want ook wij hebben de ambitie om meer persoonsgericht te werken. Maar om dat te kunnen doen moeten we twee vragen helder krijgen. Hoe herkennen we iemand met problematische schulden en hoe kunnen we zo vroeg mogelijk in een traject weten of iemand in de schulden zit, zodat we daar rekening mee kunnen houden?"

Zou blockchaintechnologie kunnen helpen met die twee vragen, vroeg men zich bij het CJIB af. "Een groot struikelblok is namelijk dat de gegevens die wij willen hebben wel bekend zijn binnen de overheid, maar versnipperd over afdelingen en organisaties als de gemeenten," legt Boonstra uit. "We werken aan hetzelfde, hebben allemaal een stukje informatie en kunnen die informatie niet met elkaar delen; deels om goede redenen overigens, zoals de AVG. Maar het kunnen beschikken over informatie is cruciaal voor de dienstverlening die we voor ogen hebben, een dienstverlening waarin het echt om de inwoner gaat."

VNG Realisatie deelt die ambitie. Samen met gemeenten maakt VNG Realisatie de slag naar digitalisering om processen efficiënter, flexibeler en uitwisselbaar te maken. Met als 'eindpunt' de inwoner, die zelf aan het stuur wil zitten als het om zijn relatie met de overheid gaat. MijnApp (YouTube) is een concreet voorbeeld van die ontwikkeling: een app waarmee digitale dienstverlening tussen inwoners, overheid en ketenpartijen makkelijker, veiliger en overzichtelijker wordt.

Financiële noodstop

De blockchaintechnologie van het CJIB en de doorontwikkeling van MijnApp komen samen in de Rode Knop. Met blockchain is een privacyveilige manier van gegevens delen ontwikkeld, en inwoners kunnen die in MijnApp op hun eigen telefoon, inzien en delen.

Marjolijn Boonstra schetst hoe een schuldentraject er meestal uitziet: "De inwoner komt bij gemeente die de schulden en de situatie daaromheen in kaart brengt. Dat kan maanden duren. Daarna is er pas contact met de schuldeisers. In de tussentijd lopen de schulden op. Dat moet anders kunnen. Bijvoorbeeld als de gemeente zodra er een schuldhulpverleningstraject wordt opgestart op de Rode Knop kan drukken. De Rode Knop is een financiële noodstop die door de gemeente wordt afgegeven, waardoor wij weten dat de verklaring van betalingsonmacht betrouwbaar is. De inwoner kan zijn gegevens vervolgens via MijnApp delen met schuldeisers als het CJIB. Daar hebben alle partijen belang bij. Het CJIB wordt eerder in het traject betrokken, we kunnen dus sneller effectief handelen; bijvoorbeeld door schulden 'on hold' te zetten. De inwoner krijgt de rust en ruimte om samen met zijn schuldhulpverlener een goede oplossing te bedenken."

Bewoner doet mee

De Rode Knop zit momenteel in de pilotfase en is een samenwerking van het CJIB, het ministerie van Justitie en Veiligheid, VNG, gemeente Eindhoven en gemeente Den Haag. Marjolein Boonstra: "We weten van elkaar vaak niet hoe we zaken aanpakken, dus dat alleen is al leerzaam. En het gaat niet alleen om techniek, maar ook om het ketenproces. Wat verandert waar als we op deze manier gaan werken? Wat is het effect op alle partijen? En als we de waarde hebben aangetoond, hoe kunnen we dan opschalen? We hebben elkaar gevonden in dezelfde maatschappelijke opdracht; het beste doen voor de inwoner. En ook die doet mee in de ontwikkeling. Een echte inwoner, met echte ervaringen. Het is confronterend én verhelderend als iemand vertelt dat hij tien keer hetzelfde verhaal moet vertellen - terwijl hij zich rot schaamt - voordat effectieve hulp op gang komt!"

Henk Lemmens is een van de inwoners  die bij ontwikkeling van de Rode Knop zijn betrokken. "Ik ben heel blij met deze ontwikkeling. En ik weet waar ik over praat. Mijn schuldensituatie is opgelost, maar ik heb ondervonden wat er allemaal fout kan gaan. Ik verhuisde bijvoorbeeld na mijn scheiding van Nuenen naar Eindhoven. Dat betekende vele malen opnieuw dezelfde formulieren invullen en steeds weer iemand anders aan de lijn. Van het kastje naar de muur dus. En elke keer word je geconfronteerd met je eigen ellende en die wordt alleen maar groter. Het allerbelangrijkst van de Rode Knop is de rust die het geeft, niet meer met angst en beven naar de brievenbus lopen. Maar de tijd en de rust om oplossingen te vinden zonder dat er boete op boete volgt. Die kosten zijn vaak hoger dan de oorspronkelijke boete. Daar help je inwoners echt niet mee. Ik vind het mooi dat ik, namens de inwoners, mee kan denken. Niet over de techniek, want dat interesseert me niet. Wel over hoe je informatie in de app het beste kunt indelen vanuit hoe een inwoner het ervaart. Ik hoop dat dit een opmaat is voor een overheid die de burger er echt bijhaalt."

Inzet van technologie

Het CJIB maakt sinds vier jaar gebruik van een eigen innovatielab, een plek waar met data en technologie wordt onderzocht of het CJIB een vernieuwende bijdrage kan leveren aan de uitvoering van de kerntaken, zoals maatschappelijk verantwoord innen. Daar is de vraag onderzocht of blockchain kan helpen bij het schuldenvraagstuk. "Er is in het verleden al een initiatief geweest voor een landelijk informatiesysteem schulden. In dit systeem werd onvoldoende rekening gehouden met privacywetgeving. Blockchain houdt daar juist wel rekening mee. Ook omdat de inwoner zelf kan bepalen welke informatie hij wil delen. De regie op zijn gegevens ligt dus bij de inwoner."

Ook VNG Realisatie wil met behulp van technologie de dienstverlening voor inwoners en ondernemers verbeteren. Dewi Delhoofen, adviseur implementatie en opschaling Common Ground bij VNG Realisatie: "Met als ultiem doel om proactieve inwonersgestuurde ondersteuning te organiseren. Dat klinkt logisch, maar dat is het nu in praktijk helaas nog niet altijd. Daarom bouwen we aan een digitale 'snelweg' voor alle inwoners van Nederland. Via deze digitale snelweg kun je partijen (zowel vanuit de overheid als het bedrijfsleven) tijdelijk inzage geven in een gedeelte van jouw gegevens. Het geeft jou overzicht en inzicht over alle data die bijvoorbeeld nodig zijn als je in een schuldhulpverleningstraject zit. Dat helpt om weer regie over je eigen leven te krijgen." In de pilot van de Rode Knop wordt gebruikgemaakt van MijnApp, de app waarop laagdrempelig dienstverlening wordt aangeboden aan inwoners en ondernemers. MijnApp wordt via de principes van Common Ground ontwikkeld: data worden niet opgeslagen maar bij de bron gehaald, de software wordt open source ontwikkeld en de code is vrij. Naast de blockchaintechnologie worden de gegevens ook, uiteraard vanuit regie van de inwoner, via API's (Application Programming Interface) ontsloten. Delhoofen besluit: "Hierdoor kunnen we twee verschillende technologievormen met elkaar en met inwoners vergelijken. Zo zetten we de inwoners echt centraal."

Schulden in Nederland

Eén op de vijf huishoudens heeft risicovolle schulden. Het aanvragen van inkomensondersteuning is ingewikkeld; 1,2 miljoen huishoudens met schulden krijgen geen formele schuldhulpverlening. Dat zorgt vaak voor stress, gezondheidsproblemen en sociaal isolement. De cijfers laten zien dat de schuldenproblematiek blijft groeien en door de coronacrisis is te verwachten dat die nog groter wordt. Schuldenproblematiek en armoedebeleid zijn daarom belangrijke speerpunten van het kabinet, gemeenten en daarmee ook voor de VNG. Gemeenten staan in Nederland voor de taak om inwoners met problematische schulden te helpen. De VNG ondersteunt daarbij. De gemeenten staan er gelukkig niet alleen voor, de Rijksoverheid helpt mee. Zo zijn er zeven ministeries (SZW, VWS, BZK, OCW, EZ, J&V en Financiën) betrokken bij initiatieven rond het terugdringen en voorkomen van problematische schulden.