Samen organiseren, dat is wat we als Nederlandse gemeenten steeds meer doen om de informatiesamenleving vorm te geven. Maar die samenleving houdt niet op bij de landsgrenzen. Al is het maar omdat veel van de regelgeving die ook hier de kaders bepaalt vanuit Europa komt. De commissie iSamenleving van de VNG slaat de brug van gemeentelijk beleid naar Europees beleid. En andersom.

Door: Quita Hendrison

"De rol van Europa op de dagelijkse gang van zaken binnen de gemeenten wordt steeds groter," constateert Jonas Onland. Onland is innovatieadviseur bij de VNG en al sinds zijn vorige functie bij de gemeente Eindhoven betrokken bij de Urban Agenda van de Europese Commissie. Vanuit dat brede perspectief beschouwt hij de impact van technologie op de stad en de gemeentelijke organisatie. "Digitalisering neemt steeds meer sturing over van gemeenten. Daarmee wordt digitalisering meer en meer een maatschappelijk vraagstuk in plaats van een IT-project. Hoe kan technologie bijdragen aan het oplossen van maatschappelijk vraagstukken? Dat is een urgente vraag voor de overheid, want als wij dat niet oppakken doet Google het wel. En de tijd is voorbij - als die er al ooit was - dat je dat als individuele gemeente alleen doet. Zie samen organiseren vanuit de VNG, zie de steeds nauwere samenwerking met de departementen. Ook 'Brussel' zoekt steeds meer de samenwerking op. Voorheen bepaalde de Europese Commissie wat belangrijk was, nu werken de lidstaten samen aan de opgaven van de digitale transformatie. De Urban Agenda, Partnership Digital Transition, was daar een eerste stap in. Als resultaat hiervan is afgelopen januari in Porto de declaration Join, Boost, Sustain gelanceerd met als doel de opschaling van digitale oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken op Europese schaal."

Europees samenspel

Wat moet ik nou met Europa, denkt menig gemeenteambtenaar wellicht. Niet onterecht als je ziet waar gemeenten zich allemaal al voor geplaatst zien; denk aan Common Ground, de Omgevingswet, het sociaal domein en nu ook de coronacrises. Onland: "De Impact van Brussel wordt steeds groter, de eerste stap was de GDRP, en op korte termijn de implementatie van de Single Digital Gateway (SDG); het raakt direct het dagelijks werk van al onze gemeenten. Neem de SDG: als je straks in Zweden in het ziekenhuis terechtkomt, moet het Zweedse ziekenhuis al jouw gegevens online aan de Nederlandse zorgverzekeraar kunnen doorgeven. Als je dan bedenkt dat 14 van de 28 Europese lidstaten nog geen digitale identiteit hebben is dit een grote uitdaging; voor afzonderlijke landen en Europa. En nogmaals: technologie is steeds meer onderdeel van ons dagelijks leven en dus moeten we nadenken over wat we er wel en wat niet mee willen. Dan is het belangrijk om mee te kunnen beslissen over de kaders. En die worden in Europa bepaald; mét en door de lidstaten."

Met de commissie iSamenleving is de VNG in dit Europese samenspel de vertegenwoordiger van de gemeenten. Onland: "We willen vanuit de gemeenten invloed hebben op de wetsontwikkelingen die ons allemaal raken. In de komende jaren komt er een aantal grote wetten op ons af. Wetgeving rondom Aritificial Intelligence, de Digital Service Act en aan regelgeving rondom cybersecurity die in 2020 al concreet worden: als Nederlandse gemeenten en als land kun je beter proactief anticiperen dan achteraf constateren dat het niet past. En het gaat niet alleen om invloed. Vanuit VNG Realisatie helpen we ook gemeenten om de vertaling te maken naar de gemeentelijke praktijk. Afgelopen maart heeft daarom de commissie iSamenleving de digitaliseringsstrategie in Europa voor de komende jaren vastgesteld waarmee we op die wetsontwikkelingen anticiperen. Voor de komende periode van zeven jaar hebben we daarin vier doelstellingen geformuleerd [zie kader]. Die lijken abstract, maar er zitten veel ingrediënten in waaraan we zowel awareness als producten kunnen koppelen. En dat doen we zoveel mogelijk in de context van de transformatie naar Common Ground en NL DIGIbeter. Denk aan de ontwikkeling van de digitale identiteit: Europa wil dat dat in 2027 voor de hele EU geregeld is. Uiteindelijk moet ik als ik wethouder ben, weten wat dat betekent voor mijn gemeente en wat ik dan moet doen."

Opschalingscoalitie

Uiteraard is het niet zo dat er niks gebeurt aan technologische innovatie binnen de gemeenten. Integendeel. "Maar we constateren ook dat het opschalen van digitale oplossingen in Nederland en ook in Europa moeite kost," aldus Onland. "Vandaar het initiatief Join, Boost, Sustain, een campagne van de Europese Commissie (zie living-in.eu). Daar hoort een declaratie bij die we door zoveel mogelijk burgemeesters in Europa willen laten ondertekenen. We vormen hiermee een opschalingscoalitie die open is voor de 80.000 burgemeesters in de EU die impact kunnen hebben op het leven van 300 miljoen Europeanen."

Peter de Baat, burgervader van Montferland is een van die burgemeesters. "Dat digitale oplossingen direct van invloed zijn op maatschappelijke vraagstukken wordt nog maar eens duidelijk in tijden van corona-crisis. Zodra het steunpakket voor ondernemers online ging regende het aanvragen, dan merk je hoe belangrijk digitale dienstverlening en de informatiesamenleving zijn in ons leven. Wat betekent dat voor gemeenten? Hoe bereiden we ons daar verder op voor? Wat vraagt het van gemeenteraad? Daar moeten we een weg in zien te vinden én bieden. Ook met de Rijksoverheid en in EU-verband want daar worden de kaders gecreëerd. Ook al zien er niet altijd direct dat iets EU is, omdat het vertaald is in nationale regelgeving. Andersom moeten wij vanuit onze gemeentelijke praktijk de EU voeden. Het gaat om een wederzijdse behoefte."

"De EU is niet meer weg te denken uit het bestuurlijk leven", weet De Baat. "En de urgentie om vraagstukken samen op te pakken is niet te onderschatten. In de corona-crisis zag je meteen dat we de digitale samenleving opzoeken om elkaar daarin te vinden. En om de dienstverlening overeind te houden. Daar moeten we als gemeenten hard aan werken en de VNG biedt ons de brug naar Europa. Maar het begint met het beleidskader dat de eigen gemeenteraad formuleert voor de informatiesamenleving. Dan wordt duidelijk dat we niet opgesloten kunnen blijven in het eigen huis, maar dat we Europa nodig hebben om dat huis op orde te houden. Dat grotere belang, daar moeten we ons allemaal bewust van worden: als je mensen wilt leren zeilen zorg dan eerst dat ze verlangen naar de zee."

Doelstellingen commissie iSamenleving

Er zijn vier thema's die vanuit de lokale en landelijke agenda relevant zijn om proactief in Europa naar te handelen. Omdat hier de kracht en ervaring van de gemeenten ligt en omdat het helpt de agenda te versnellen en te realiseren.

  1. Ontwikkeling van 'sustainable & resilient cities' anticiperend op de Green Deal en het Leipzig Charter. Dit is direct gekoppeld aan de duurzaamheidagenda en energietransitie van het kabinet.
  2. Digitale transformatie: hierin starten we met de opschaling van de digitale identiteit (van mensen en technologie) en Europese data-infrastructuur (inclusief AI) voor de EU als basis om grensoverschrijdende digitale dienstverlening te versnellen. Dit ondersteunt de programma's Common Ground en NL DIGIbeter.
  3. Platformstrategie: op basis van onderzoek en ervaring rondom de platformeconomie in de stad leveren we input om te kunnen garanderen dat het maatschappelijk belang geborgd wordt (via wetgeving en mededinging) rondom platforms in Europese steden.
  4. Implementatie van de publieke waarden via de vertaling van living-in.eu naar Nederland als marketingstrategie om de nieuwe publieke waarden vanuit een Europees kader te vertalen naar de praktijk van iedere Nederlander.