Gemeenten krijgen een adviesrecht als het gaat om het toewijzen van schuldenbewind, zo staat in het regeerakkoord. Een wetswijziging is in de maak. Maar gemeenten hoeven daar niet op te wachten, want ze kunnen nu al veel meer grip krijgen op het onder bewind stellen van inwoners met problematische schulden. Onder meer de gemeente Tilburg laat zien hoe je dat doet.

Door: Marieke Vos

Mensen met problematische schulden kunnen schuldenbewind aanvragen bij de rechter. De kantonrechter toetst of schuldenbewind nodig is en zo ja, benoemt een bewindvoerder die het schuldenbewind voor de inwoner uitvoert. Het doel van schuldenbewind is om te komen tot een stabiele financiële situatie en uiteindelijk (weer) zelfredzaamheid van de inwoner. Maar er kleven een aantal nadelen aan. Ten eerste is schuldenbewind een zeer ingrijpende maatregel, die soms nodig zal zijn, maar soms ook niet. Gemeenten hebben een breed palet van ondersteuning voor inwoners met ernstige schulden, maar omdat de gemeente geen partij is bij de beslissing van de rechter, weet de inwoner dit meestal niet. En omdat de gemeente niet bij de toewijzing van schuldenbewind betrokken is, heeft ze deze inwoners vaak niet in beeld. Daarbij komt dat de markt van bewindvoerders uitwassen kent waar gemeenten graag iets aan zouden doen. Het gaat immers om kwetsbare inwoners en die wil je niet de dupe laten worden van malafide bewindvoerders. Een derde reden waarom gemeenten adviesrecht willen bij het toewijzen van bewindvoerders is dat zij vaak de rekening van schuldenbewind betalen, uit de bijzondere bijstand. Uitgaven waar ze nu onvoldoende grip op hebben.

Diverse mogelijkheden

Er is een wetswijziging in de maak die gemeenten een zwaarwegender stem geeft in het onder schuldenbewind plaatsen. Maar gemeenten hoeven daar niet op te wachten om nu al meer grip te krijgen op schuldenbewind. Een aantal gemeenten laat op verschillende manieren zien hoe dat kan. Zoals de gemeenten Groningen, Arnhem, Tilburg, Den Haag en Amsterdam. Gemeenten maken afspraken met bewindvoerders, zoals de gemeente Amsterdam deed in een convenant, over de kwaliteit en duur van de bewindvoering. Andere gemeenten bieden zelf bewindvoering aan, als een zogeheten voorliggende voorziening. Inwoners kunnen dan wel met een commerciële bewindvoerder in zee, maar krijgen dit dan niet vergoed uit de bijzondere bijstand.

De gemeente Tilburg startte samen met de rechtbank West-Brabant een pilot. Iedereen die een schuldenbewind wil starten komt eerst samen met de inwoner waar het om gaat voor een adviesgesprek langs bij de gemeente. In dat gesprek kan de gemeente met de inwoner kijken of er ook andere maatregelen mogelijk zijn. Zoals het minder ingrijpende budgetbeheer. Pas na dat gesprek doet de bewindvoerder een aanvraag bij de rechtbank, als dat nog steeds nodig is. De gemeente werkt sinds maart 2018 op deze manier en de resultaten zijn goed, vertelt Joke de Kock, manager schuldhulpverlening bij de gemeente Tilburg: "Het aantal schuldenbewinden stijgt nog steeds, maar veel minder snel dan het landelijk gemiddelde. Het aantal Tilburgse schuldenbewinden nam in 2018 nog maar half zoveel toe als in 2017." Van alle inwoners die met een bewindvoerder op adviesgesprek bij de gemeente kwamen, kon 10% direct geholpen worden met schuldhulpverlening door de gemeente. In 18% van de gevallen werd er een andere vorm van bewindvoering geadviseerd. De rest ging door naar de rechtbank.

Jongerenaanpak

De gemeente Tilburg werkte in deze pilot T-aanpak Schuldenbewind samen met de rechtbank Zeeland-West-Brabant en bewindvoerders. De pilot is inmiddels afgerond en de werkwijze beviel zo goed dat de afspraken zijn gecontinueerd. Voor de drukbezette rechtbank is deze aanpak positief omdat het werk scheelt, vertelt De Kock. Een groot aantal zaken komt immers niet meer voor. De voordelen voor de gemeente zijn evident. Er zijn minder kosten doordat minder inwoners onder schuldenbewind worden gesteld. Niet direct in geld uit te drukken maar wel heel belangrijk voor de langere termijn is dat de gemeente nu inwoners met schulden in beeld heeft en hen beter kan bijstaan. Met als uitkomst dat zij hopelijk eerder uit de schulden komen en minder schulden maken. De Kock geeft een voorbeeld: "Dankzij de pilot kregen we inzage in wat er gebeurt bij bewindvoering, ook de minder goede kanten daarvan. Zo bleken sommige bewindvoerders automatisch jongeren uit een gezin ook onder bewind te plaatsen, als die jongeren 18 werden. Met als argument dat die jongere daarmee beter af zou zijn. Maar wij hebben een jongerenaanpak, omdat wij jongeren veel liever zelfredzaam maken dan dat ze onder bewind worden gesteld. Nu kunnen we dat aanbieden. We hadden daar geen regie op, nu wel."

Bewindvoerders die de gemeente kennen

De bewindvoerders in Tilburg waren aanvankelijk niet blij met de aanpak van de gemeente, maar inmiddels is de samenwerking goed, vertelt De Kock. "Ook zij willen iets doen aan cowboys die zich als bewindvoerder aanbieden." Tilburg bepaalt niet welke bewindvoerders voor haar inwoners actief zijn, maar stuurt er wel op dat ze bewindvoerders kennen. Bijvoorbeeld door hen te vragen om voor het adviesgesprek langs te komen op het gemeentehuis. "Bewindvoerders die aan de andere kant van het land zitten, haken dan vaak af. Wij willen graag dat de bewindvoerders die bij ons actief zijn, het aanbod in de gemeente kennen. Dat werkt niet als ze inwoners verspreid over het hele land bij honderd of meer gemeenten bedienen."

Gemeenten hebben verschillende mogelijkheden om grip en daarmee meer regie te krijgen op het onder schuldenbewind stellen van hun inwoners, zo blijkt. Wat raadt De Kock gemeenten aan om te doen, wat waren in Tilburg de kritische succesfactoren? "Een open houding is heel belangrijk. Het is nooit gemakkelijk om samen te werken, omdat elke organisatie zijn eigen processen en cultuur heeft. Dat geldt ook voor rechtbanken, gemeenten en bewindvoerders. Zorg dus dat je elkaar kent en werk op basis van gelijkwaardigheid. Zie elkaar als collega's die samen een klus hebben te klaren, want uiteindelijk werken we allemaal voor die inwoner. Gedurende de samenwerking zul je genoeg barrières tegenkomen, die je alleen overwint als je respectvol en open samenwerkt." Een andere belangrijke succesfactor, specifiek voor de gemeente: "Als gemeente moet je voordat je gaat samenwerken zelf de basis op orde hebben, zoals het aanbod aan inwoners en goede contacten in de keten, bijvoorbeeld met maatschappelijk werk. Het heeft weinig zin om met een rechtbank samen te werken als je zelf een wachtlijst van drie maanden hebt voordat een inwoner bij je op gesprek kan."

VNG Realisatie biedt gemeenten ondersteuning in het schuldendomein, onder meer door betrokken te zijn bij het wetsvoorstel Adviesrecht gemeenten bij schuldenbewind: