Als deze crisis iets heeft aangetoond, dan is het dat wij als mensen goed in staat zijn om creatieve oplossingen te bedenken in onzekere situaties. Dat heeft alles te maken met antifragiliteit: het tegenovergestelde van kwetsbaarheid.

Antifragiliteit kun je trainen, door ervoor te zorgen dat je jezelf zowel mentaal als fysiek gevarieerd belast. Daardoor word je sterker, zodat je plotselinge veranderingen beter kunt opvangen. Loop dus niet altijd hetzelfde rondje, maar varieer in route en inspanning. Leer af en toe iets nieuws, doe iets dat je nooit eerder deed. Neem risico's. Uit de biologie weten we dat dat sterker en weerbaarder maakt. Niet alleen je lichaam, maar ook je brein en je immuunsysteem profiteren daarvan.

Ook organisaties hebben baat bij antifragiliteit. Maar we doen daar weinig mee, want we leven in een wereld van risicomanagement. We werken volgens standaarden en protocollen: als we X doen, dan leidt dat tot Z. Als A gebeurt, dan hebben we van tevoren bedacht dat we B moeten doen. Tot op zekere hoogte is dat nuttig. Maar we moeten er als organisaties niet blind op varen, want het maakt ons kwetsbaar. De werkelijkheid is immers onvoorspelbaar. Dat laat de coronacrisis wel zien: een pandemie met een maandenlange lockdown kwam op geen enkel risicolijstje voor.

Ik vind het mooi om te zien dat wij, ondanks de vergaande standaardisatie in onze organisaties, goed omgaan met deze crisis. De omstandigheden zijn verre van optimaal, maar toch lukt het ons om ons werk te blijven doen en oplossingen te vinden voor onvoorziene uitdagingen. Ik heb niet één medewerker horen zeggen dat hij niet thuis kan werken omdat de werkplek niet aan de arbo-eisen voldoet, of omdat in zijn functieomschrijving staat dat de standplaats het gemeentehuis is en niet zijn eigen huis.

Kennelijk zijn we als organisaties goed bestand tegen onvoorspelbaarheid. Dat komt omdat we allemaal professionals zijn, die goed zijn in hun vak en in samenwerking creatieve oplossingen kunnen bedenken. Ik moest daar laatst aan denken toen ik mijn dochter naar zwemles bracht. Leren zwemmen is zeker in Nederland heel belangrijk. We kunnen onmogelijk hekken zetten rondom al het water dat we in dit land hebben, daarom leren we kinderen zwemmen. Hetzelfde geldt in feite voor professionals: we leren om flexibel en creatief te zijn. Om zelf te blijven denken en niet klakkeloos de protocollen te volgen.

Binnenkort keren we hopelijk terug naar kantoor. Daar ben ik blij mee, want hoeveel de crisis ons ook bracht: alleen maar thuiswerken aan de keukentafel is voor de langere termijn niet goed. Die arbo-eisen zijn er niets voor niets. Ik hoop wel dat het ons lukt om een aantal dingen uit de crisis die goed uitpakten, vast te houden. Dat we standaarden en protocollen volgen waar die goed voor ons werken, maar dat we ze niet méer waarde toekennen dan ze eigenlijk hebben. Dat we ruimte houden voor creativiteit, ook in minder urgente tijden. Misschien moeten we dat blijven oefenen, want echte antifragiliteit betekent meer dan het goed reageren op verandering: het betekent dat je risico en avontuur nodig hebt om sterker te worden. Ik ga eens nadenken hoe ik mijn eigen organisatie af en toe kan opschudden ...

De gemeentesecretaris van de Plus 1-gemeente