Welke soort bebouwing staat er in een wijk? Hoeveel gas verbruiken de gebouwen? Zijn de woningen particulier bezit of van woningcorporaties? Het zijn allemaal gegevens die relevant zijn voor de Transitievisie Warmte, die gemeenten moeten opstellen. De data die gemeenten hiervoor nodig hebben, worden gebundeld in de 'Datavoorziening energietransitie gebouwde omgeving'.

Door: Marieke Vos

Nederland heeft zich internationaal gecommitteerd aan de doelstelling om in 2030 de uitstoot van CO2 met 49% terug te dringen ten opzichte van 1990. In het Klimaatakkoord is deze ambitie vertaald in een aantal afspraken voor een haalbare, betaalbare en uitvoerbare energietransitie voor gemeenten en inwoners. Gemeenten hebben een regierol, onder meer in de warmtetransitie: uiterlijk eind 2021 moeten zij de Transitievisie Warmte (TVW) gereed hebben. Hierin beschrijven gemeenten wanneer wijken aardgasvrij worden. Voor de wijken die voor 2030 van het aardgas af gaan, geven ze ook aan welke warmte-alternatieven mogelijk zijn.

Om gemeenten te ondersteunen bij het maken van de TVW, heeft het Expertise Centrum Warmte de Leidraad ontwikkeld. Die bestaat uit twee delen. Het eerste is een startanalyse, een technisch-economische modelberekening door het Planbureau voor de Leefomgeving, op basis van landelijk beschikbare data. Daarin worden voor elke buurt voor vijf verschillende warmte-alternatieven de nationale kosten berekend. Het tweede deel is de handreiking lokale analyse, die aangeeft hoe het beeld dat uit de startanalyse komt met lokale en sociale data verfijnd kan worden. De handreiking geeft aan welke data hiervoor gebruikt kunnen worden en waar deze data gevonden kunnen worden. Om het voor gemeenten makkelijker te maken om te werken met deze data, is ervoor gekozen deze data zoveel mogelijk centraal te ontsluiten en te visualiseren in een datavoorziening.

Goed uitleggen

De transitie is op meerdere vlakken een uitdaging, zegt Mark van 't Hof, projectmanager Energietransitie, gemeente Oss: "Het is vanzelfsprekend voor mensen om aardgas te gebruiken voor het verwarmen van hun woningen en om te koken. Omschakelen naar andere energiebronnen betekent gedoe, leren omgaan met nieuwe technieken en ook kosten. Terwijl de urgentie van de transitie nog niet door iedereen wordt gevoeld. We moeten als gemeente dus niet alleen een visie opstellen en de uitvoering in goede banen leiden, maar vooral ook werken aan draagvlak bij de gemeenteraad en bij onze inwoners." Daarvoor zijn betrouwbare gegevens essentieel, zegt hij: "Wij moeten als gemeente goed kunnen uitleggen waarom we in een wijk voor een bepaalde aanpak kiezen. Onze keuzes moeten daarom gebaseerd zijn op verifieerbare en voor iedereen toegankelijke data. Er is namelijk altijd wel een gepensioneerde ingenieur in de raad of in de gemeente die hiernaar vraagt en dan wil ik deze informatie kunnen bieden. Dat is wat mij betreft een wezenlijk voordeel van de Datavoorziening energietransitie gebouwde omgeving: het is de combinatie van relevante data op één plek, onder de vlag van de VNG die een goede, degelijke reputatie heeft waar gemeenten en ook andere partijen op vertrouwen."

Landelijke data voor alle gemeenten

De datavoorziening wordt door VNG Realisatie in samenwerking met gemeenten ontwikkeld. VNG Realisatie sluit 'datadeals' met grote partijen, zoals netbeheerders en woningcorporaties, zodat ook hun data via de datavoorziening toegankelijk zijn. Projectleider Mark Knops van VNG Realisatie: "Het is efficiënter om dat namens alle gemeenten te doen, dan wanneer individuele gemeenten dit moeten regelen met de partijen in hun regio."

Data-analyse is een vak op zich, maar de datavoorziening is zo gemaakt dat ook mensen met weinig kennis van data-analyse deze kunnen gebruiken. Van 't Hof: "Ik kan er die gegevens uithalen die ik nodig heb. Ik zie bijvoorbeeld op de website wat de leeftijd is van een gebouw, welk energielabel het heeft en hoeveel stroom er in de wijk wordt teruggeleverd door zonnepanelen." Hij heeft veel soorten data nodig om een goede Transitievisie Warmte op te stellen, vertelt hij: "Oss is een middelgrote gemeente in Brabant en we hebben deels stedelijk gebied, deels dorpen en deels landelijk gebied. Dat betekent dat voor elk gebied aparte maatregelen nodig zijn."

Scenario's

Van 't Hof heeft onlangs met input uit de datavoorziening een data-analyse afgerond en een aantal scenario's geformuleerd voor een wijk in Oss. "Op basis hiervan overleg ik met de woningcorporaties die veel woningbezit hebben in die wijk. De analyse geeft ons inzicht in waar en met welke maatregelen de meeste winst is te behalen. Isolatie blijkt een voor de hand liggende keuze te zijn, want daarmee behalen we in deze wijk al tot 30% energiebesparing. Dat betekent dat je voor de resterende 70% een alternatieve warmtebron moet vinden. Een deel van de wijk bestaat uit flats, daar zou een warmtenet een oplossing zijn. Op deze manier bekijk je per wijk en per plek in die wijk welke maatregelen met de minste investeringen de grootste winst opleveren." De scenario's voor deze wijk gaat de gemeente nu verder uitwerken met de woningcorporaties. "Ook daarom is het belangrijk dat de data waarmee we werken, voor iedereen inzichtelijk zijn. We moeten deze transitie samen met inwoners en woningbezitters maken."

Samen ontwikkelen

VNG Realisatie ontwikkelt de datavoorziening op een agile manier, vertelt Knops: "We ontwikkelen samen met gemeenten, in een cyclus waarin we werken in sprints en elke twee weken de voortgang bespreken en aanpassen. We breiden de datavoorziening continu uit met nieuwe data en functionaliteit, naar de wensen van gemeenten." Van 't Hof is te spreken over deze aanpak: "We zijn binnen de overheid snel geneigd om dingen integraal en breed aan te pakken, maar dan zie je al snel door de bomen het bos niet meer. Ik vind het slim dat deze datavoorziening op deze manier wordt gebouwd, met een duidelijke focus. Ik kan er goed mee uit de voeten." Knops vertelt dat het de ambitie van VNG Realisatie is om deze werkwijze straks ook te gebruiken voor meer datavoorzieningen, die op dezelfde manier gemeenten gaan ondersteunen op andere thema's. Zoals bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit.

Datavoorziening energietransitie

Datavoorziening energietransitie

Datavoorziening energietransitie

Datavoorziening energietransitie

Datavoorziening energietransitie