Hoe vind je een oplossing om de openbare ruimte terug te geven aan inwoners, de sociale cohesie in je stad èn de lokale economie te versterken? De gemeente Heerlen en haar partners kwamen met een briljant idee. Dit vond de Europese Commissie ook, die financiert dit nu meerjarig. Ook andere gemeenten kunnen dit soort innovatiesubsidies ontvangen. De VNG helpt hen daarbij.

Door: Marieke Vos

De sociale samenhang in Heerlen is laag, vergeleken met andere gemeenten. Het CBS constateerde in een onderzoek dat er relatief weinig vertrouwen van inwoners in elkaar en in de instituties is en dat de gemeente qua inwonerparticipatie achterblijft op andere gemeenten. De gemeente wil daar iets aan doen en startte daarom een project waarin men onderzoekt hoe de sociale samenhang vergroot kan worden. Dat doet de gemeente met zes andere partijen, waaronder het CBS en de VNG. Voor het project wordt een platform ontwikkeld waarmee burgers worden beloond voor participatie. Ze kunnen hier taken van de gemeente overnemen waar het gaat om het verbeteren van de openbare ruimte en krijgen daarvoor een nog te ontwikkelen, digitale munt. Die kunnen ze gebruiken bij de lokale middenstand, zo is het idee. De gemeente wil met dit project drie uitdagingen tegelijk aanpakken: de participatie van inwoners en daarmee de sociale samenhang vergroten, de openbare ruimte mooier maken én de lokale economie stimuleren.

Schaalbaarheid als eis

Het is een ambitieus plan, dat de komende tijd vorm moet krijgen. Het project loopt tot 2022. De gemeente kreeg voor het project een subsidie vanuit het 'Urban Innovative Actions'-programma van de Europese Unie: 2,6 miljoen euro, op een totale begroting van 3,2 miljoen euro. Een belangrijk doel van het project en een eis van dit EU-programma, is dat de uitkomsten ook kunnen worden gebruikt door andere gemeenten. En dat de producten die in het project worden ontwikkeld, zoals het platform met de virtuele munt, eveneens door andere gemeenten ingezet kunnen worden. Daarbij speelt de VNG een belangrijke rol. "Wij hebben in de subsidieaanvraag duidelijk kunnen maken dat door de betrokkenheid van de VNG opschaling naar andere gemeenten serieuze aandacht gaat krijgen in het project. Het was een belangrijke reden dat Heerlen deze subsidie kreeg", zegt Kurt Isik, adviseur Innovaties bij VNG Realisatie. Maar liefst 175 gemeenten uit de EU vroegen de subsidie aan, slechts 20 kregen deze toegekend.

Partners in innovatie

Hoe gaat de VNG borgen dat het project in Heerlen straks resultaten oplevert die schaalbaar zijn naar andere gemeenten? Isik: "Door nu al voorwaarden en criteria in te brengen die opschaling straks mogelijk maken. Bijvoorbeeld dat het platform dat wordt ontwikkeld, voldoet aan de principes van Common Ground." Daarnaast legt de VNG de verbinding met partners die iets voor het project kunnen betekenen. Zoals op het gebied van digitale identiteit. "Inwoners zullen straks inloggen op dat platform. Wij kijken of er toepassingen zijn die elders binnen de overheid zijn ontwikkeld en die we voor het project kunnen gebruiken."

Het project in Heerlen staat niet op zichzelf. Er zijn diverse partners bij betrokken en het is nadrukkelijk de bedoeling dat ook andere gemeenten straks aan de slag kunnen met wat er in Heerlen wordt ontwikkeld. Om innovatie door gemeenten een impuls te geven, wordt op dit moment bovendien onderzocht of er in Heerlen een 'smart public services lab' kan komen. Hiervoor wordt aangesloten bij de bestaande Brightlands Smart Services Campus, ook een partner in het Heerlense project. Isik: "Het lab wordt een innovatiehub waar gemeenten met bedrijven en kennisinstellingen samen aan innovaties voor het publieke domein werken. Geheel volgens de gedachte van samen organiseren." In de Brightlands Smart Services Campus werken nu onder meer de politie, pensioenuitvoerder APG, Defensie en diverse startups samen aan innovatie. "Wij willen daar vanuit gemeenten bij aansluiten."

Bouwblokken voor innovatie

Het samenwerken in innovatiehubs is een belangrijk onderdeel van de innovatiestrategie van VNG Realisatie (zie ook de kadertekst). Met deze strategie biedt VNG Realisatie gemeenten een proces en concrete bouwblokken om te innoveren en om innovaties op te schalen. Zo zijn financieringsregelingen een bouwblok. Dat betekent niet het begeleiden van gemeenten bij een subsidieaanvraag, want er zijn marktpartijen die dit voor (individuele) gemeenten doen. Maar wel het overzicht bieden van de financieringsregelingen die er zijn en gemeenten helpen bij het aanvragen daarvan, mits het belang van de aanvraag groter is dan één gemeente. Zoals in het voorbeeld van Heerlen. Isik besluit: "Er zijn veel financieringsregelingen waar gemeenten totaal geen weet van hebben. Bij de EU gaat het om miljoenen aan subsidie, die nu op de plank liggen. Geld moet geen doel zijn om iets te doen, maar het kan bij innovatie wel helpen om sneller concrete stappen te zetten."

VNG ondersteunt gemeenten bij innovatie

Veel gemeenten doen pilots, die bij succes helaas niet verder komen dan de eigen gemeentegrenzen. Dat is te verklaren: gemeenten hebben immers niet de taak om innovaties voor alle gemeenten geschikt te maken. Daarom heeft de VNG een innovatie-aanpak ontwikkeld die innovaties die begonnen bij een of een paar gemeenten, voor alle gemeenten beschikbaar te maken. De VNG vervult een platform- en netwerkfunctie voor innovatie en biedt gemeenten schaarse expertise op onder meer juridisch en technologisch gebied en kennis van werkwijzes zoals agile werken en design thinking. Ook zorgt het ervoor dat gemeenten, waar mogelijk, voor hun innovatieprojecten gebruik kunnen maken van landelijke en Europese subsidies.

Naast deze aanpak werkt de VNG aan een netwerk van ontwikkellocaties. In 2020 zijn dat er drie: het Machine Learning Lab in Eindhoven, Brightlands in Heerlen en een gezamenlijke ontwikkellocatie in Utrecht. In deze 'innovatiehubs' werken gemeenten en andere overheden, kennisinstellingen, bedrijven en inwoners samen aan vernieuwende oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken.

Financieringsmogelijkheden voor innovatie

Er zijn verscheidene mogelijkheden voor gemeenten om co-financiering voor goede innovaties te verkrijgen. Alle regelingen gaan uit van een deel eigen financiering. VNG Realisatie werkt aan een overzicht van mogelijke financieringsregelingen voor innovaties in het gemeentelijke werkveld. Om het makkelijker te maken voor gemeenten zodat gemeenten ruimte krijgen om te werken aan de oplossingen van morgen. Het gaat dan onder meer om subsidiegelden vanuit EU-regelingen. Daarnaast heeft de VNG ook een eigen financieringsregeling voor gemeentelijke innovatie. Uitgangspunt is dat de VNG financiert wat een gemeente zelf investeert, met een maximum van 25.000 euro.

  • Voor meer informatie neem contact op met team innovatie via Kurt Isik: kurt.isik@vng.nl