De impactanalyse op de invoering van de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet was kritisch, gemeenten wacht veel werk om de wet goed te kunnen uitvoeren. VNG Realisatie maakt nu een ondersteuningspakket om gemeenten daar zo goed mogelijk bij te helpen.

Door: Marieke Vos

Op 1 januari 2021 treedt de nieuwe Wet vereenvoudiging beslagvrije voet (Wvbvv) in werking. De beslagvrije voet is het bedrag waar schuldeisers niet aan mogen komen, zodat mensen niet onder het bestaansminimum zakken. In de praktijk wordt er vaak door meerdere schuldeisers beslag gelegd, die dit niet altijd van elkaar weten. Door een opeenstapeling van beslagen komen schuldenaren dan toch onder het bestaansminimum. De Tweede Kamer drong aan op een oplossing, daarom deze nieuwe wet. VNG Realisatie deed een impactanalyse om de gevolgen van de wet voor de uitvoering in kaart te brengen. Edith van Ruijven, projectmanager Schuldhulpverlening bij VNG Realisatie: "Uit de impactanalyse blijkt dat de uitvoeringsconsequenties van de wet voor gemeenten groot zijn. Het is goed dat de wet er komt, want het pakt een voor veel mensen urgent probleem aan. Maar het was voor gemeenten beter geweest als de wet gepaard was gegaan met de invoering van een beslagregister. Dat dat register er nog niet is, betekent veel werk voor gemeenten." Frank van Zutphen, adviseur Impactanalyses bij VNG Realisatie: "Uit de impactanalyse blijkt dat, nog los van het ontbreken van een beslagregister, er bij gemeenten nog veel vragen leven over de uitvoering van de wet. Er moet nog veel gebeuren om ervoor te zorgen dat gemeenten goed zijn voorbereid op een goede uitvoering."

Complex

Voor gemeenten is de implementatie complex om twee redenen, vertelt Van Zutphen. Ten eerste omdat gemeenten op verschillende manieren te maken hebben met de beslagvrije voet, ten tweede omdat gemeentelijke softwareleveranciers de nodige aanpassingen moeten maken in hun applicaties, waarvoor de deadline uiterst krap is. Eerst over die verschillende rollen. Gemeenten zijn schuldeiser, maar ook verstrekker van de bijstandsuitkering, werkgever en schuldhulpverlener. Als schuldeiser kan een gemeente invorderen vanuit het belastingdomein, sociaal domein en vanuit andere afdelingen, bijvoorbeeld voor parkeerbelastingen of leges. Al die verschillende afdelingen werken met hun eigen processen en IT-systemen en zij moeten allemaal aanpassingen doorvoeren in hun processen en applicaties. En om het nog complexer te maken: veel gemeenten werken in regionale samenwerkingsverbanden op het gebied van belastingen of het sociaal domein, dus ook die samenwerkingsverbanden moeten met de nieuwe wet aan de slag. Ze moeten bijvoorbeeld contracten aanpassen als werk is uitbesteed, verordeningen en beleidsregels aanpassen en standaardbrieven en andere communicatie naar inwoners maken. Hierin worden ze ondersteund door VNG Realisatie, die onder meer een stappenplan en handreikingen heeft gemaakt om gemeenten te informeren over de implementatie van deze wet. Van Ruijven: "De eerste stap voor gemeenten is dat ze inventariseren waar ze in de organisatie en samenwerkingsverbanden met de beslagvrije voet te maken gaan krijgen. Daarbij kunnen de in de impactanalyse beschreven rollen helpen."

Rekentool

Gemeenten die beslag willen leggen, moeten gebruik gaan maken van een rekentool voor de berekening van de beslagvrije voet. Dat kan door in te loggen op een webportaal of via de eigen applicatie, als de softwareleverancier deze functionaliteit heeft ingebouwd. De planning voor het inbouwen van deze functionaliteit is krap, zegt Van Zutphen: "Volgens de planning van de invoering van de wet moeten gemeenten de implementatie van de aangepaste applicatie in het vierde kwartaal doen. Voor het belastingdomein is dit een erg ongelukkige timing, omdat dat juist een drukke en cruciale periode is bij het voorbereiden van de OZB-aanslagen voor het nieuwe jaar. En je wilt als gemeente natuurlijk niet het risico lopen dat er op dat moment iets misgaat met de applicatie."

Vooral in het belastingdomein is het van belang dat de berekening van de beslagvrije voet is ingebouwd in de applicatie, vertellen ze. In het sociaal domein gaat het doorgaans om een kleine groep mensen met schulden, waarvan de schulden groot zijn. In het belastingdomein gaat het vaak om een grote groep inwoners met relatief kleine bedragen. Als je duizenden bevragingen van de rekentool moet doen voor het vaststellen van de beslagvrije voet omdat je veel beslagen legt, dan wil je dat dit automatisch gebeurt. Als het om tientallen berekeningen gaat, dan kan dat ook wel via een webapplicatie. Het hangt dus af van het soort domein of gemeenten de webapplicatie of de eigen applicatie gaan gebruiken om de rekentool te bevragen. Ook dit is iets waar gemeenten een keuze in moeten maken, benadrukken Van Zutphen en Van Ruijven.

Een ander belangrijk aandachtspunt bij de invoering van de wet is de communicatie naar de schuldenaar, vertelt Van Ruijven: "Het is belangrijk dat de schuldenaar straks begrijpt hoe de berekening van de beslagvrije voet is gemaakt. En wat hij of zij moet doen als de berekening niet klopt. De berekening is best complex, gaat de schuldenaar dit straks ook begrijpen? Gemeenten moeten dit goed kunnen uitleggen."

Samenhangend

"Er komen in het schuldendomein meerdere wetten op gemeenten af, die wij vanuit VNG Realisatie in samenhang benaderen. We kijken voor onze ondersteuning van gemeenten naar het hele schuldenlandschap. Want uiteindelijk willen gemeenten niet alleen de wet goed implementeren, ze willen ervoor zorgen dat er goede oplossingen zijn voor inwoners met schulden. En in het ultieme geval voorkomen dat mensen problematische schulden maken", zegt Van Ruijven. VNG Realisatie werkt onder meer aan een overzicht van alle werkprocessen in dit domein en onderzoekt welke IT-oplossingen gemeenten hierin kunnen ondersteunen. Van Ruijven: "Uiteindelijk willen we naar een keten waarin we een goed overzicht hebben in het schuldendomein. Want het ontbreken van overzicht zorgt voor veel problemen bij mensen met schulden."

Een aantal wetten moet de komende tijd voor verbetering zorgen in de aanpak van problematische schulden. De in dit artikel besproken Wet vereenvoudiging beslagvrije voet, de Wet stroomlijning keten voor derdenbeslag ten behoeve van het verbreden van het beslagregister (VBR), de Wet adviesrecht gemeenten bij schuldenbewind (AGS) en de wijziging Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (WGS). Die laatste moet één van de 'losse eindjes' van de Wvbvv oplossen, namelijk dat ook schuldhulpverleners toegang krijgen tot de rekentool waarmee de beslagvrije voet wordt berekend. De WGS moet overigens ook op 1 januari 2021 worden ingevoerd. Van Zutphen: "We zijn nu bezig met een impactanalyse daarvan, om de gevolgen voor de uitvoering voor gemeenten in kaart te brengen."

Wat is een impactanalyse?

VNG Realisatie doet enkele tientallen impactanalyses per jaar. Soms op eigen initiatief, soms op verzoek van ministeries. Met een impactanalyse brengt ze de uitvoeringsconsequenties van voorgenomen wet- en regelgeving voor gemeenten in kaart. Een impactanalyse geeft daarnaast ook aanbevelingen voor implementatie van de nieuwe wet- en regelgeving bij gemeenten. Hiermee dragen impactanalyses bij aan een succesvolle en effectieve invoering van nieuwe wet- en regelgeving bij gemeenten.