De eerste twee Haal Centraal API's zijn gelanceerd: BRK Bevragen en BAG Bevragen, beide in coproductie met het Kadaster. Kort samengevat: met de API's kunnen gemeenten rechtstreeks gegevens zoeken en raadplegen bij de Basisregistratie Kadaster en de Basisregistratie Adressen en Gebouwen. En meer landelijke registraties zullen volgen. Common Ground in volle actie!

Door: Quita Hendrison

Haal Centraal is erop gericht dat gemeenten rechtstreeks gegevens kunnen zoeken en raadplegen bij een aantal landelijke registraties. Daarmee gaat Haal Centraal niet over beleid, maar over uitvoering. Brenda de Graaf is programmamanager Haal Centraal bij de VNG, een samenwerking van de Kamer van Koophandel, de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens, het Kadaster en VNG (Realisatie) op initiatief van de G5. Ze schetst de achtergrond van het initiatief.

"Gemeenten gebruiken voor hun processen gegevens uit de basisregistraties van de overheid. Nu gebeurt dat met STUF-BG (StUF Basis Gegegevens). Maar er zijn veel problemen met die berichtenstandaard: deze is niet scherp gedefinieerd en dat draagt niet bij aan de interoperabiliteit. Het kost ook moeite om koppelingen op te zetten en als die er al zijn, zijn ze vaak niet herbruikbaar. Zonde van het geld dat gemeenten ervoor hebben betaald. Voor gemeente Den Haag was dat in 2018 reden om te onderzoeken hoe het anders kan. De VNG onderschreef onze bevindingen dat koppelingen beter, goedkoper, eenvoudiger en flexibeler moeten zijn. En bovendien niet alleen toegankelijk voor de 'klassieke' leveranciers; ook nieuwe marktpartijen moeten toe kunnen treden. Harstikke mooi dat we op een punt kwamen dat we dat allemaal vonden, maar het duurde nog even voordat we daadwerkelijk wat met die gedachte konden. Dat kwam toen we een partner vonden in het Kadaster; samen zijn we een pilot gestart. Het doel was: beproeven of het centraal en integraal bevragen van basisgegevens kan en werk hierbij de business case uit voor de gehele BV Nederland. De volgende stap was een succesvol investeringsvoorstel binnen de Agenda Digitale Overheid; immers het centraal ontsluiten van basisgegevens is een van de speerpunten van de agenda."

Gebruikersperspectief

Even terug naar de basis. Gemeenten slaan de gegevens uit de basisregistraties op in de eigen processystemen en hebben daar meestal een gegevensmagazijn voor ingericht. Met andere woorden: ze maken voortdurend kopieën in plaats dat ze de benodigde gegevens rechtstreeks bij de landelijke registraties afnemen. Dat geeft risico's op veroudering, op fouten en het kost geld; bijvoorbeeld voor beheer en onderhoud. Met API's (Application Programming Interface) zorg je ervoor dat twee systemen rechtstreeks met elkaar kunnen communiceren. Klinkt simpel, een kwestie van zo'n digitaal 'tussenstuk' bouwen dus. De Graaf: "Nou nee, een API is niet automatisch bruikbaar voor alle processen en alle organisaties. We hebben voor de ontwikkeling nadrukkelijk vanuit het gebruikersperspectief van gemeenten gedacht en niet vanuit de bronhouder. We brengen alle gemeentelijke processen - van aanpak ondermijning tot rioolbeheer - in kaart zodat de API's aansluiten bij de functionele behoeften van gemeenten. Door de zeer diverse vraag van gemeenten kunnen andere organisaties er straks ook mee uit de voeten."

Vertrouwen

De eerste API's die deze zomer live zijn gegaan zijn BRK Bevragen en BAG Bevragen. "Bevragen is 'simpeler' om mee te beginnen dan processen rond gebeurtenissen. Maar dat laatste ligt zeker ook in het verschiet", weet De Graaf. "Sowieso is Haal Centraal geen big bang, maar een traject waarin we stap voor stap naar dat nieuwe gegevenslandschap gaan, op basis van prioriteiten, actuele ontwikkelingen en gezamenlijke wensen en ervaringen. Wij formuleren de gebruikersvraag en de landelijke registraties realiseren de API's op zo'n manier dat ontwikkelaars daar makkelijk code voor kunnen produceren. Dat is een omkering van hoe we het voorheen altijd deden. Niet meer: wij maken wat en de gemeente sluit maar aan. Nee, de VNG en de gemeenten definiëren eerst wat we nodig hebben. Daar horen ook afspraken bij over beschikbaarheid en performance. Een gemeente moet daarop kunnen vertrouwen, anders gaan ze alsnog kopieën maken 'voor de zekerheid'. Het gaat immers niet alleen om een technische exercitie; gemeenten moeten ontzorgd worden in hun gegevenshuishouding. Het komende halfjaar zal duidelijk worden hoe het gaat lopen, als steeds meer  gemeenten gaan aansluiten op de API's BRK en BAG. Dat zullen niet alleen de grotere gemeenten zijn. Ook voor de kleinere, die minder capaciteit hebben om hun informatievoorziening te organiseren, biedt het efficiency. Er komt tijd vrij en middelen om de wettelijke taken uit te voeren: en die zijn voor alle gemeenten, groot of klein, hetzelfde. Want dit is geen doel op zich, maar a means to an end. De informatiepositie van de gemeente zo inrichten dat burgers, bedrijven en ketenpartners optimaal geholpen worden."

API BRK Bevragen

Met BRK Bevragen kunnen gemeenten en andere afnemers gegevens in de Basisregistratie Kadaster (BRK) zoeken en raadplegen. "De BRK bevat een wijde range aan gegevens", vertelt Karin de Bourgraaf, productmanager BRK. "Denk aan percelen, gerechtigden, maar ook soort eigendom (eigenaar, erfpacht, andere rechthebbenden). Voor de overheidsdienstverlening raakt de ontwikkeling van de API BRK Bevragen direct aan de ambities van de gemeenten en van Common Ground: informatie-uitwisseling makkelijker en beter maken door data bij de bron op te halen. Het gaat hierbij om een technische vernieuwing (de API), maar ook om het product zelf. Bij dat laatste stellen we steeds de vraag: wat heeft degene die gegevens opvraagt precies nodig voor het proces waarvoor hij die gegevens wil hebben. We knippen de data in logische stukjes en bieden die in proportie aan. Dat beperkt het onnodig overpompen van gegevens.

Voor een bepaald proces is het wellicht alleen nodig de koopsom van een perceel te weten en niet wie de eigenaar is. Die proportionaliteit is ook belangrijk omdat de data in de BRK wel openbare gegevens zijn, maar geen open data: ze bevatten immers persoonsgegevens. Hoe beter je die proportionaliteit kunt leveren, hoe beter dat is in de geest van de AVG. Dat de producten gedefinieerd zijn door de gemeenten zelf is ook winst; zij hebben immers het meeste verstand van hun processen. De eerste gebruikers sluiten nu aan. Ik ben ontzettend benieuwd naar de ervaringen. Positieve ervaringen zijn immers het vliegwiel om andere gemeenten over de streep te trekken."

API BAG Huidige Bevragingen

In de nieuwe API's worden ook verwijzingen opgenomen naar de andere basisregistraties binnen het stelsel. Bijvoorbeeld naar de BAG (Basisregistratie Adressen en Gebouwen). De tweede API die gelanceerd is, is de BAG Huidige Bevragingen. BAG-productmanager Janette Storm. "Het Kadaster is verantwoordelijk voor de Landelijke Voorziening Basisregistratie Adressen en Gebouwen. De gemeenten zijn zelf verantwoordelijk voor hun BAG: gegevens moeten actueel en juist zijn. Er is dus een continue stroom van de gemeenten naar ons. En wij leveren vervolgens gegevens aan wie dat wil. Sinds de wet BAG (2009) werkt dat zo. Destijds ging dat via de standaarden van toen, maar de technologie en de eisen van de moderne informatiehuishouding vragen om oplossingen als API's. Wij zijn daar in 2018 mee begonnen en daar reageerde de markt heel goed op: men wist ons te vinden, als je het maar makkelijk maakt. Met de gemeenten lag dat wat lastiger; zij zijn gewend om op een bepaalde manier te werken en data te ontvangen.

Haal Centraal kwam dus op een goed moment. In die grotere beweging konden we de gegevensuitwisseling echt anders inrichten op basis van de wensen van de gemeenten. Juist bij de BAG is de omslag groter, omdat ze hun eigen BAG in eigen huis organiseren en de gegevens kopiëren naar de plekken waar dat nodig is. Op die manier maken ze dus steeds afslagen van de brongegevens, terwijl in de landelijke voorziening de gegevens altijd actueel zijn. De nieuwe manier van werken moet zich nog even settelen. Het is nu nog te vers voor praktijkervaringen, maar we hebben de tijd mee. Het gebruik van API's is in alle domeinen van de maatschappij inmiddels vertrouwd en daarbij zien we dat gebruik van data bij de bron gewoon wordt."

Common Ground

Haal Centraal is helemaal in lijn met de visie van Common Ground. Common Ground is de visie op de gemeentelijke informatievoorziening waarin we op een andere manier willen omgaan met gegevens. Voorop staat: data bevragen bij de bron, in plaats van ze veelvuldig te kopiëren en op te slaan. Met de herinrichting van de informatievoorziening maken we een forse stap in het verbeteren van de gemeentelijke dienstverlening en bedrijfsvoering. Haal Centraal en de API's zijn hiervan mooie en tastbare praktijkvoorbeelden: geen doel op zich, maar a means to an end. Standaardisatie is een van de kritieke succesfactoren van de Gemeenschappelijke Gemeentelijke Uitvoering en als zodanig opgenomen in het Jaarplan GGU.

De Standaard API's zijn opgenomen in de standaard inkoopvoorwaarden van gemeente (GIBIT).

  • Het programma Haal Centraal is aanwezig op het (online) Fieldlab Digitale Overheid in Transitie op 5, 6 en 7 oktober 2020. Meer informatie op: werkenaaneenoverheid.pleio.nl